डिप्थीरिया

डिप्थीरियाकॉरीनेबैक्टीरियमडिप्थीरीनामकजीवाणुसेपैदाहोताहै。यहजीवाणुएकशक्तिशालीविषछोड़ताहैजिससेशरीरकेऊतकोंऔरअंगोंकोनुकसानपहुंचताहै。हालांकिविकसितदेशोंमेंडिप्थीरियाहोनेकीदरकाफीकमहोतीहैयानकेबराबरहोतीहै,परयहरोगअभीभीदुनियाभरमेंअपनीभूमिकानिभारहाहै。वर्ष2000मेंदुनियाभरमेंडिप्थीरियाकेलगभग30000मामलेदर्जकिएगएऔरइसरोगेसेलगभग3000लोगोंकीमृत्युहुई。वर्ष2010मेंदुनियाभरमेंडिप्थीरियाके4187मामलेपाएगए,जोडिप्थीरियाकेमामलोंकीवास्तविकसंख्याकोकमकरआंकनेकेकारणहोसकताहै。

लक्षण

डिप्थीरियाकेप्रारंभिकलक्षणसामान्यजुकामजैसेहोतेहैं。उनमेंशामिलहैंगलेकीखराश,भूखकीकमीऔरबुखारआना。रोगकेबढ़नेपरडिप्थीरियाकेसंक्रमणकेसबसेस्पष्टलक्षणउभरसकतेहैं:एकमोटाधूसरपदार्थजिसेछद्म-झिल्लीकहतेहैं,नासिकाऊतकों,टॉन्सिल्स,कंठ,औरग्रसनीपरजमसकतीहै。

छद्मझिल्लीकानिर्माणजीवाणुस्रावितविषसेसेबेकारउत्पादोंप्रोटीनसेसेहोताहै。छद्मझिल्लीउत्तकोंसेचिपकहैंऔरयेयेलेनेमेंपैदाकरकरसकतीहैं。

प्रसार

डिप्थीरियाकाप्रसारएकव्यक्तिसेदूसरेमेंसांसकेनन्हेंबूंदोंद्वाराहोताहै。यदिसंक्रमितव्यक्तिकाइलाजएंटीबायोटिक्ससेनकियाजाएतोयहदोयातीनहफ्तोंतकसंक्रामकबनारहताहै。

उपचारतथादेखभाल

डिप्थीरियाकेइलाजमेंशामिलहैडिप्थीरियाकेजीवाणुकोमारनेकेलिएएंटिबायोटिक्सकाइस्तेमालकरनाऔरसाथउसजीवाणुद्वारास्रावितविषोंकेप्रभावकोखत्मकरनेकेलिएएंटीटॉक्सिनकाप्रयोगकरना。अन्यव्यक्तियोंकोसंक्रमितकरनेकीस्थितितकडिप्थीरियाकेरोगियोंकोअलगकररखाजाताहै,औरप्रायःएंटीबायोटिक्सउपचारकेआरंभहोनेके48घंटोंकेबादवेसंक्रमणमुक्तहोजातेहैं。

जटिलताएं

डिप्थीरियाकाविषहृदय,पेशियों,गुर्दोंऔरयकृततकपहुंचसकताहै,जहांयहस्थायीयास्थायीरूपसेइनअंगोंकोनुकसानपहुंचासकताहै。डिप्थीरियाकीजटिलताओंमेंशामिलहोसकतेहैंमाइयोकार्डाइटिस(हृदयपेशियोंकीक्षति),न्युट्राइटिस(तंत्रिकाओंकीसूजन,जिससेतंत्रिकाकोनुकसानपहुंचसकताहै),पक्षाघात,श्वसनकीखराबीऔरन्युमोनिया),वायुमार्गकाबाधितहोनाऔरकानकासंक्रमण。

डिप्थीरियाकेमामलोंमेंपांचवर्षसेकमकीआयुवालेबच्चोंमेंमृत्युदर20%तथा5-40वर्षकीआयुवालेव्यक्तियोंमें5-10%होतीहै。

उपलब्धटीके

डिप्थीरियाकेटीकेमेंटॉक्सॉयड(डिप्थीरियाकेविषकाएकसंशोधितसंस्करण)शामिलहोतेहैं。डिप्थीरियाटॉक्सॉयडएकलख़ुराककेरूपमेंनहींदियाजाताहै,बल्किइसेटिटनसटॉक्सॉयडऔरकईबारकुकुरखांसीकेटीकेकेसाथसंयुक्तरूपसेदियाजाताहैजिसेDT,的DTaP,DTwP,TD,याTdap的कहाजाताहै。कुछमामलोंमेंडिप्थीरियाकाविषअन्यसंयोजनटीकोंमेंदियाजासकताहै。

1920केदशकमेंप्रभावीप्रतिरक्षणकेआनेकेबादसेइसकेटीकेकाइस्तेमालकरनेवालेदेशोंमेंडिप्थीरियाकीदरमेंकाफीतेजीसे​​कमीआयीहै。वर्ष1974年मेंडिप्थीरियाप्रतिरक्षणमेंतबविस्तारहुआजबविश्वस्वास्थ्यसंगठननेविकासशीलदेशोंकेलिएचलाएजानेवालेप्रतिरक्षणकेविस्तारितकार्यक्रमकेलिएअपनीअनुशंसितप्रतिरक्षणसूचीमेंडिप्थीरियाटॉक्सॉयडकोशामिलकिया。

टीकाकरणकेसुझाव

विश्वस्वास्थ्यसंगठन(WHO)टीकेवालेडिप्थीरियाटॉक्सॉयडकी3ख़ुराकोंकीएकप्राथमिकसीरीजकीअनुशंसाकरताहै,जिसे6हफ्तोंकीआयुसेहीदियाजासकताहै。कईदेशोंमें6वर्षकीआयुसेलेकरकिशोरावस्थातकबूस्टरख़ुराकदीजातीहै。

वयस्कोंकोडिप्थीरियाटॉक्सॉयडटिटनसटॉक्सॉयडबूस्टरकेसाथसंयोजनमेंदियाजासकताहै,जिसेडब्ल्युएचओप्रारंभिकबाल्यावस्थामेंसुझाताहै。


स्रोत

सेंटर्सफॉरडिजीजकंट्रोलएंडप्रिवेंशन。白喉。在流行病学和预防疫苗可预防疾病的。Atkinson W,Wolfe S,Hamborsky J,McIntyre L,EDS。13埃德。华盛顿:公共卫生基金会,2015年(379 KB)。20/3/2017कोप्रयुक्त

विश्वविश्वसंगठन。白喉。20/3/2017कोप्रयुक्त

विश्वविश्वसंगठन。白喉疫苗:谁定位纸张。2006年1月20/3/2017कोप्रयुक्त。

PDF文件पढ़नेकेलिए,Adobe Reader.डाउनलोडकरेंऔरइंस्टॉलकरें。

अंतिमअपडेट20मार्च2017